โกฐกระดูก

โกฐกระดูก เป็นไม้ขนาดเล็กถึงกลาง จากประเทศจีน

เปลือกราก รสร้อนกลิ่นหอม สรรพคุณ แก้ลมวิงเวียน หน้ามืด ตาลาย ขับลมในลำไส้ แก้โลหิตจาง

โกฐกระดูกเป็นรากแห้งของพืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Seussurea lappa C.B. Clarke ในวงศ์ Asteraceae (Compositae) ไม้ล้มลุกอายุหลายปี สูง 1-2 เมตร รากใหญ่ แข็ง แตกแขนงมาก ยาวได้ถึง 60 ซม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5 ซม กลิ่นหอมฉุน ลำต้นตั้งตรง แข็ง แตกกิ่งน้อย ตอนบนมีขนนุ่มสีน้ำตาล ใบ เป็นใบเดี่ยว เรียงเวียน ใบที่โคนต้นออกเป็นกระจุกรูปสามเหลี่ยม ขนาดใหญ่ ยาว 0.6-1.2 เมตร ขอบใบหยักไม่สม่ำเสมอเเป็นคลื่น แฉกปลายกว้างประมาณ 30 ซม โคนใบแผ่เป็นปียาว ใบตามต้นมีขนาดเล็ก รูปสามเหลี่ยมแกมรูปขอบขนาน กว้าง 17-30 ซม ยาว 20-30 ซม อาจมีโคนใบแผ่เป็นแผ่นบาง ห่อลำต้นไว้บางส่วน ด้านบนมีขนสาก ด้านล่างเกลี้ยง ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น มี 2-5 ช่อ ออกตามปลายกิ่งหรือตามซอกใบ ไม่มีก้านช่อ ช่อย่อยค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 2.5 - 3.7 ซม มีวงใบประดับรูปใบหอก แกมรูปไข่ แข็ง เรียบ ปลายแหลม โค้งลง กลีบเลี้ยงเป็นขน กลีบดอกยาวประมาณ 2 ซม สีม่วงแกมฟ้า โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็น 5 แฉก เกสรเพศผู้มี 5 อัน อับเรณูติดกัน ยื่นพ้นหลอดดอก โคนมีรยางค์เป็นพู่ รังไข่ใต้วงกลีบ มี 1 ช่อง แต่ละช่องมีอวุล 1 เม็ด ผล แบบผลแห้งเมล็ดอ่อนแบนโค้ง ยาวประมาณ 8 มม ขอบหนา มีสันตามยาว 2 สัน ปลายแคบลง แพปพัสสีน้ำตาล ยาวประมาณ​ 1.6 ซม

โกฐกระดูกเป็นพืชเฉพาะถิ่นในหุบเขาของแคว้นกัษมิระ (แคชเมียร์) ของประเทศอินเดีย พบขึ้นตามหุบเขาชื้น ที่สูงจากระดับน้ำทะเล 2500-4000 เมตร ออกดอกระหว่างเดือนกรกฎาคมถึงสิงหาคม เป็นผลระหว่างเดือนสิงหาคมถึงตุลาคม ปัจจุบันเป็นพืชที่ปลูกในประเทศอินเดีย เนปาล ภูฏาน สาธารณรัฐประชาชนจีน ญี่ปุ่น เกาหลี และ เวียดนาม

โกฐกระดูกเป็นรากแห้งรูปทรงกระบอก ยาว 5-10 ซม เส้นผ่านศูนย์กลาง 0.5-5 ซม ผิวนอกสีน้ำตาลแกมสีเหลืองถึงสีน้ำตาลแกมเทา มีรอยย่นเห็นชัดเจน มีร่องตามยาว ด้านข้างมีรอยแผลราก เนื้อแข็ง หักยาก รอยหักสีน้ำตาลแกมสีเทาถึงสีน้ำตาลเข้ม ชั้นนอกสีเหลืองแกมสีเทาถึงสีเหลืองแกมสีน้ำตาล วงแคมเบียมสีน้ำตาาล มีเส้นตามแนวรัศมี และท่อน้ำมันเป็นจุดสีน้ำตาลกระจายทั่วไป กลิ่นหอมเฉพาะ รสขมเล็กน้อย

โกฐกระดูกมีองค์ประกอบเป็นน้ำมันระเหยง่าย volatile oil ร้อยละ 0.3-3 น้ำมันนี้มีองค์ประกอบหลักเป็นสาร อะโพลทาซีน aplotaxene ราวร้อยละ 20 สารไดไฮโดรคอสทัสแล็กโทน dihydrocostus lactone ราวร้อยละ 15 กรดคอสติก costic acid ราวร้อยละ 14 สารคอสทัสแล็กโทน costus lactone ราวร้อยละ 10 สารคาสทอล castol ร้อยละ 7 เป้นต้น โกฐกระดูกมีน้ำตาลอินูลิน inulin อยู่ราวร้อยละ 18 ของน้ำหนักแห้ง นอกนั้นเป็นสารองค์ประกอบอื่นๆรวมทั้ง แอลคาลอยด์ซอสซูรีน saussurine