โกฐเขมา

โกฐเขมา โกฐเขมาเป็นเหง้าแห้งของพืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Atractylodes lancea (Thunb.) DC. ในวงศ์ Asteraceae (Compositae)

โกฐเขมาเป็นไม้ล้มลุกอายุหลายปี สูง 30-100 เซนติเมตร เหง้า ทอดนอนหรือตั้งขึ้น มีรากพิเศษขนาดเท่าๆ กันจํานวนมาก ลําต้น ขึ้น เดียวหรือเป็นกระจุก ไม่แตกกิ่งหรือแตกกิ่งเฉพาะ ตอนบน มีขนคล้ายใยแมงมุมเล็กน้อยหรือเกลี้ยง ใบ เป็นใบเดี่ยว เรียงเวียน แผ่นใบบางคล้าย กระดาษ มีหลายรูปแบบ ขอบมีขนครุยหรือหยัก ชี่ฟัน ใบใกล้โคนต้นรูปไข่ กว้าง 5-8 เซนติเมตร ยาว 8-12 เซนติเมตร ขอบเรียบหรือหยักแบบ ขนนก 3-5 แฉก แฉกข้างรูปรี หรือรูป ไข่กลับแกมรูปรี แฉกปลายรูปกลม รูปไข่กลับ รูปไข่ หรือรูปรี ก้านใบสั้นหรืออาจยาวได้ถึง 3.5 เซนติเมตร ใบบริเวณกลางต้นรูปไข่กลับ รูป ไข่กลับแกมรูปรี รูปรีแคบ หรือรูปใบหอกกลับ โคนรูปลิ่มแกมสอบเรียว ขอบเรียบหรือหยักเป็น รูปสามเหลี่ยมปลายแหลม 1-2 แฉกใกล้โคนใบ ใบบริเวณปลายต้นอาจมีขอบหยักแหลม 1-2 แฉก ก้านใบยาว 0.5-2.5 เซนติเมตร ช่อดอก แบบช่อกระจุกแน่น มี 1 ถึงหลายช่อ ออกที่ ปลายกิ่ง วงใบประดับซ้อนกันแน่น รูประฆัง เส้นผ่านศูนย์กลาง 1-1.5 เซนติเมตร ใบประดับ มี 5-7 วง ขอบมีขนคล้ายใยแมงมุมเล็กน้อย ปลายมน ใบประดับวงนอกรูปไข่ถึงรูปไข่แกมรูป ใบหอก กว้าง 2-3 มิลลิเมตร ยาว 3-6 มิลลิเมตร ใบประดับวงกลางรูปไข่ถึงรูปไข่แกมรูปรี หรือรูปรี กว้าง 3-4 มิลลิเมตร ยาว 0.5-1 เซนติเมตร ใบประดับวงในรูปรีถึงรูปแถบ กว้าง 2-3 มิลลิเมตร ยาว 1.1-1.2 เซนติเมตร ใบประดับวงในสุดอาจมีสีแดง ด้านบนของฐาน ดอกร่วมแบน ดอกสีขาว เป็นดอกสมบูรณ์เพศ หรือดอกเพศเมียที่มีเกสรเพศผู้ลดรูป กลีบเลี้ยง เป็นขน สีน้ําตาลถึงสีขาวหม่น มี 1 แถว โคน ติดกันเป็นวง ยาว 7-8 มิลลิเมตร กลีบดอกยาว ประมาณ 9 มิลลิเมตร ปลายเป็น 5 หยัก เกสร เพศผู้ 5 อัน ติดที่หลอดกลีบดอก รังไข่ใต้วง กลีบ มี 1 ช่อง มีออวุล 1 เม็ด ก้านเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรเพศเมียรูปสามเหลี่ยม มีขนนุ่ม ผล แบบผลแห้งเมล็ดล่อน รูปไข่กลับ พืชชนิดนี้มีเขต การกระจายพันธุ์ในประเทศรัสเซีย สาธารณรัฐประชาชนจีน ญี่ปุ่น และเกาหลี ขึ้นตามทุ่งหญ้าในป่า และตามซอกหิน ที่สูงจากระดับน้ําทะเล 700-2500 เมตร ออกดอกและเป็นผลตั้งแต่ เดือนมิถุนายนถึงตุลาคม โกฐเขมามีลักษณะเป็นก้อน ค่อนข้างกลมหรือยาว เส้นผ่านศูนย์กลาง 1-2 เซนติเมตร อาจมีแง่งยาว 3-10 เซนติเมตร ผิวเป็นปุ่มปม สีน้ําตาลแกมสีเทา หรือเกือบสีดํา มีรอยย่น และรอยบิดตามขวาง มีกลิ่นหอม เนื้อแน่น เมื่อฝานหัวออกใหม่ ๆ จะมีสีขาวมอที่ ด้านใน ผิวสีเหลือง เนื้อในมีแต้มสีแสดของชั้น น้ํามันอยู่ประปรายทั่วไป โกฐเขมามีน้ํามันระเหยง่าย (volatile oil) ร้อยละ 3.5-5.6 (2-4) น้ํามันนี้มีสารอนุพันธ์เซสควิเทอร์พื้น (sesquiterpene derivatives) หลายชนิด เช่น อะแทร็กทิโลดิน (atractylodin), อะแทร็กทิลอน (atractylon), บีตา-ยูเดสมอล (6-eudesmol), เอลิมอล (elemol) นอกจากนั้นยังมีไฮนีซอล (hinesol) ไฮดรอกซื้อะแทร็กทิลอน (hydroxyatractylon), อะเซทอกชื่อะแทร็กทิลอน (acetoxyatractylon)